POZNAJCIE

Cudze chwalicie, swoje poznajcie... (cz. 40)

Przy ul. Sitkowskiego w Radzyniu Podlaskim, na terenie należącym do Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego im. Zofii Sękowskiej, znajduje się zabytkowa kaplica Aniołów Stróżów. Wybudowana została w XVII wieku najprawdopodobniej na miejscu drewnianego kościoła Świętej Trójcy fundacji Mikołaja i Wojciecha Cebulków. Kaplica jest drugim co do wieku zabytkiem w mieście.

Wspomniany kościół ok. 1456 roku został przekazany innowiercom. Ofiarował go Jan Kazanowski, promotor reformacji i zażarty wróg kościoła rzymskokatolickiego. Po śmierci w 1591 roku został w nim pochowany, co zostało odebrane jako profanacja tego miejsca. Kościół na początku XVII wieku, odnowiony sumptem starościny łukowskiej Zofii z Działyńskich Mniszchowej, zwrócono katolikom. Jednak z czasem stracił on rangę głównej świątyni miasta i został rozebrany. Jego wezwanie przejął wybudowany w latach 1614-1641 nowy kościół, wzniesiony w centrum miasta. Najprawdopodobniej w tym samym czasie powstała obecna kaplica ufundowana przez Stanisława Antoniego Szczukę.

W latach 40. i 50. XX wieku znajdujący się przy ul. Sitkowskiego szpital wykorzystywał kaplicę do przechowywania zwłok. Wraz z jego likwidacją obiekt został zapomniany i z czasem popadł w ruinę. W latach 2009-2011 wykonano gruntowny remont kaplicy. Uporządkowane zostało otoczenie, poprawiono elewację i zmieniono dach. Z kolei wewnątrz przeprowadzono konserwację sklepienia oraz powierzchni ścian. Przy okazji odkryte zostały dekoracje w stylu renesansu lubelskiego oraz napisy datowane na koniec XVII wieku. Tym samym okazało się, że zabytek jest o 100 lat starszy niż to było dotychczas zapisane w dokumentach.

Kaplica zwrócona jest frontem w kierunku zachodnim. Wzniesiona została na planie miarowego sześcioboku, jest murowana i otynkowana. Składa się z dwóch kondygnacji. Elewacje boczne mają podział ramowy i zwieńczone są belkowaniem. Na każdej ścianie znajdują się wysokie płyciny, które podzielone zostały kordonowym gzymsem wyznaczającym granice pomiędzy poszczególnymi kondygnacjami. Od frontu znajdują się drewniane drzwi, które u góry zamknięte są półkoliście. Prowadzą do nich dwa betonowe schodki. Powyżej drzwi zobaczymy prostokątną i kwadratową płycinę. W tej drugiej znajduje się owalna nisza z okienkiem, zwana okulusem. Na pozostałych pięciu ścianach, u dołu, zobaczymy nisze konchowe z muszlami. Natomiast powyżej (w czterech przypadkach) znajdują się nisze z okienkami. Jedynie w ścianie wschodniej znajduje się płycina bez otworu.

Kaplica pokryta jest ostrosłupowym dachem wykonanym z blachy. Wieńczy go barokowa latarnia ujęta wolutami (motyw dekoracyjny w formie spirali lub zwoju). Z czterech stron przepruta jest ona prostokątnymi otworami zamkniętymi półkoliście. Latarnię pokrywa czterospadowy daszek, na szczycie którego umieszczony został krzyż kowalski.

Wnętrze kaplicy jest jednoprzestrzenne. Przy ścianie wschodniej znajduje się murowana mensa stanowiąca blat ołtarza, nad którym (we wnęce) umieszczony został krzyż. Po bokach zachowały się fragmenty malowideł iluzjonistycznych. Dostrzeżemy na nich przewiązane kolumny oraz uszka z ornamentu akantowego (motyw zdobniczy w formie stylizowanego liścia). Ponadto na ścianach znajduje się kilkanaście inskrypcji. Ich autorami są zapewne majstrowie i ich pomocnicy pracujący przy budowie i dekoracji kaplicy. Napisy są dość czytelne, gdyż zostały wykonano je farbą wapienną bądź zostały wyryte ostrym narzędziem. Specjaliści orzekli, że są niezwykle podobne do tych z nagrobka Mniszchów w pobliskim kościele Świętej Trójcy. Odczytamy m.in. dwa nazwiska – „Albertus Dziezyc” i „Jan Szczurowsky”. Przy jednym z nich widnieje data 1698.

Sklepienie kaplicy ma kształt udekorowanej kopuły w typie lubelskim. Zobaczymy na nim szkielet utworzony ze zdobniczych ornamentów. Składają się na nie jaśniejsze motywy astragalu (ciąg pasma perełek oddzielonych pionowymi krążkami) i ciemniejsze kimationu (szereg stylizowanych motywów roślinnych). Pomiędzy nimi dostrzeżemy dwanaście uskrzydlonych główek anielskich. W najwyższym punkcie sklepienia, zwanym zwornikiem, znajduje się okrągła rozeta.

Co roku, na przełomie września i października, kaplica Aniołów Stróżów jest miejscem świętowania Dni z Aniołami. Ich organizacją zajmuje się Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Zofii Sękowskiej w Radzyniu Podlaskim.

Obiekt jest prawdziwym dziełem sztuki, dlatego warto o niego dbać i udostępniać zwiedzającym jako niewątpliwą atrakcję turystyczną Radzynia i powiatu radzyńskiego.