POZNAJCIE

Cudze chwalicie, swoje poznajcie... (cz. 12)

Powiat radzyński w obecnym kształcie został utworzony 1 stycznia 1999 roku. Położony jest we wschodniej Polsce, na terenie województwa lubelskiego. W centralnej jego części znajduje się miasto Radzyń Podlaski, do którego przylega 7 gmin wiejskich: Borki, Czemierniki, Kąkolewnica, Komarówka Podlaska, Radzyń Podlaski, Ulan Majorat i Wohyń. Jego powierzchnia wynosi 965,06 km², zamieszkuje go 58 604 mieszkańców (według danych z 30 czerwca 2020 roku). Sąsiaduje z czterema innymi powiatami: bialskim, parczewskim, lubartowskim i łukowskim.

W 1807 roku, po wygranej wojnie z Austrią, Napoleon Bonaparte zawarł z Rosją układ w Tylży. Na jego mocy powstało Księstwo Warszawskie, które 17 kwietnia 1810 roku zostało podzielone na 4 departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. W skład ostatniego z wymienionych wszedł powiat radzyński. 1 stycznia 1816 roku na miejsce departamentów wprowadzono województwa. Tym samym zniesiono powiaty, które zastąpiły obwody. Dotychczasowy powiat radzyński i włodawski utworzyły obwód radzyński, który wszedł w skład województwa podlaskiego. Po upadku powstania listopadowego, w marcu 1837 roku, województwa zamieniono na gubernie, a w 1842 roku obwody na powiaty dzielące się na okręgi. 21 sierpnia 1844 roku w wyniku ujednolicenia guberni polskich i rosyjskich powstała gubernia lubelska, w składzie której znalazł się powiat radzyński.

Kolejne zmiany administracyjne przyniósł ukaz carski z 31 grudnia 1866 roku. Po stłumieniu powstania styczniowego przywrócono gubernie, w tym siedlecką z powiatem radzyńskim. W jego skład weszło wówczas 16 gmin wiejskich i 3 miasta: Międzyrzec Podlaski, Radzyń Podlaski i Wohyń. Ostatnie z wymienionych 1 stycznia 1870 roku zostało zdegradowane do osady. Na przełomie XIX i XX wieku powiat radzyński zamieszkiwało ok. 100 tys. osób, z czego ok. 80% stanowili mieszkańcy wsi. Ludność miejska była zróżnicowana pod względem narodowościowo-wyznaniowym – 59% mieszkańców Radzynia Podlaskiego i 75,7% Międzyrzeca Podlaskiego stanowiła ludność żydowska.

W 1912 roku powstała gubernia chełmska, w skład której weszły część guberni lubelskiej i część siedleckiej. Powiat radzyński utracił wschodnie gminy: Żerocin, Zahajki, Jabłoń, Szóstkę, Worsy oraz Rudno z gminy Brzozowy Kąt. Kolejne zmiany administracyjne zostały dokonane podczas I wojny światowej. W 1915 roku, w wyniku ofensywy wojsk austriackich i niemieckich, Lubelszczyzna – w tym powiat radzyński – zostały włączone pod ścisły zarząd wojskowy Ost Gebien Etappen.

W okresie międzywojennym, na mocy dekretu naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 2 sierpnia 1919 roku, ziemie byłego Królestwa Polskiego zostały podzielone na województwa. Jednym z nich było województwo lubelskie złożone z 19 powiatów dawnej guberni siedleckiej, lubelskiej i chełmskiej. Jednym z nich był powiat radzyński, który w tym czasie zajmował powierzchnię 1 608 km² oraz liczył 88 381 mieszkańców, z czego 82% stanowili Polacy, 15% Żydzi, pozostali to byli Rusini i Niemcy. W 1929 roku, dla rozszerzenia granic Parczewa w powiecie włodawskim wydzielono z powiatu radzyńskiego część gminy Milanów.

Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli 4 dystrykty, w tym lubelski złożony z 11 powiatów. Do powiatu radzyńskiego dołączono wtedy zlikwidowany powiat łukowski oraz część gmin z powiatów lubartowskiego i włodawskiego. Po wojnie dekretem PKWN z dnia 21 sierpnia 1944 roku zniesiono okupacyjny podział administracyjny i powrócono do granic powiatów z 1939 roku. W 1954 roku utworzono powiat parczewski, do którego wyłączono z powiatu radzyńskiego gromady: Działyń, Gęś, Jabłoń, Jezioro, Milanów, Przewłokę, Rudno i Siemień. Wtedy też powiat radzyński wzbogacił się o Czemierniki.

Reforma z 28 maja 1975 roku podzieliła Polskę na 49 małych województw, likwidując tym samym powiaty jako jednostki administracyjne kraju. Stan ten utrzymał się do 1 stycznia 1999 roku, kiedy to powstało 16 dużych województw. Stan ten obowiązuje do dziś. Województwo lubelskie jest najbardziej wysuniętym województwem na wschód Polski, składa się z 4 powiatów grodzkich i 20 powiatów ziemskich, w tym radzyński. Niestety, w porównaniu ze swym poprzednikiem, jest on znacznie okrojony.