Cudze chwalicie, swoje poznajcie... (cz. 103)
W Radzyniu Podlaskim istniały dwa cmentarze żydowskie. Pierwszy powstał najprawdopodobniej w drugiej połowie XVII wieku i znajdował się pomiędzy ulicami Zabielską, Cichą i Chomiczewskiego. Po jego przepełnieniu, na początku XX wieku, utworzono drugą nekropolię zlokalizowaną przy ul. Lubelskiej. Podczas II wojny światowej Niemcy zniszczyli obydwa cmentarze, a nagrobne macewy wykorzystali m.in. jako materiał do utwardzenia placu siedziby Gestapo przy ul. Warszawskiej.
W 1939 roku Radzyń zamieszkiwało około 3300 Żydów, co stanowiło 50% miejskiej populacji. Niszczenie przez Niemców ich cmentarzy było powszechną praktyką. W ten sposób okupant chciał doprowadzić do eksterminacji ludności żydowskiej oraz wykorzenienia ich kultury. W wielu przypadkach z powodzeniem.
W trakcie II wojny światowej Niemcy przeprowadzili szereg prac remontowo-budowlanych wokół siedziby Gestapo przy ul. Warszawskiej w Radzyniu. Wybudowany został m.in. garaż, czego dowodzi umieszczony u szczytu dachu napis – rok „1943”. Ponadto żydowskimi macewami utwardzony został dziedziniec. W ten sposób powstała wygodna w użytkowaniu placówka Gestapo.
Po raz pierwszy nagrobki z żydowskich cmentarzy w Radzyniu odkryto w 2018 roku. Pracownicy Radzyńskiego Ośrodka Kultury, przygotowując do Nocy Muzeów obiekt przy ul. Warszawskiej 5A, natrafili na macewy wykorzystane jako zewnętrzne obróbki piwnicznych okien oraz pobliskie krawężniki. Sprawą zainteresował się m.in. Instytut Bronisława Szlubowskiego. Po wizji lokalnej przeprowadzonej przez dr Alicję Gontarek i dr hab. Dariusza Magiera, w obecności dyrektora ROK Roberta Mazurka, przygotowany został specjalny raport w tej sprawie. Wydobyte macewy zostały zabezpieczone przez miasto, podjęto też rozmowy z Gminą Żydowską Wyznaniową w sprawie ich wyeksponowania.
W czerwcu 2022 roku, podczas prac budowlanych prowadzonych na działce prywatnej (przylegającej do działki miejskiej z budynkiem dawnego aresztu Gestapo), dokonano kolejnego odkrycia. Jego efektem było wydobycie około 70. macew i ich fragmentów, które zostały wykorzystane do utwardzenia placu. Znajdowały się bezpośrednio pod cienką warstwą asfaltu, który skutecznie je maskował. Podobnie jak w pierwszym przypadku znaleziskiem zaopiekowało się miasto. Powrócono również do rozmów mających na celu ich powrót na dawny cmentarz żydowski. W kwietniu 2023 roku, dzięki staraniom Radzyńskiego Towarzystwa Regionalnego i za zgodą Gminy Żydowskiej Wyznaniowej w Warszawie, siedem najlepiej zachowanych płyt, na specjalnie przygotowanych stojakach, wyeksponowano na radzyńskiej nekropoli przy ul. Lubelskiej. Nie oznaczają one jednak miejsc pochówku konkretnych osób. Pozostałe macewy są zabezpieczone i czekają na podjęcie dalszych działań.
Komentarze obsługiwane przez CComment